Bằng cấp càng cao, càng dễ… thất nghiệp

Song, nhiều người cho rằng, đây là tình trạng bất công đối với những người đã nỗ lực theo học thạc sĩ tại các tổ chức giáo dục danh giá.

“Tấm vé” tuyển dụng

Với bằng thạc sĩ của một trong 100 trường đại học hàng đầu thế giới và nhiều năm kinh nghiệm quốc tế, Zhu Lisha (36 tuổi) đến từ trung tâm công nghệ phía Nam Thâm Quyến kỳ vọng, bằng cấp của mình sẽ mở ra cánh cửa vào thị trường việc làm.

Tuy nhiên, đối với hầu hết các nhà tuyển dụng, dường như chỉ có một bằng cấp quan trọng: Nơi cô lấy bằng đại học đầu tiên. Đây là yếu tố chủ yếu được quyết định bởi điểm số của cô trong “gaokao” – kỳ thi tuyển sinh đại học quốc gia khắc nghiệt tại Trung Quốc.

“Khi tôi tốt nghiệp vào năm 2011, các nhà tuyển dụng chủ yếu đánh giá cao trình độ học vấn cao nhất của ứng viên. Tuy nhiên, bây giờ, bên cạnh đó, họ ngày càng trở nên kén chọn về hồ sơ giáo dục đại học đầu tiên”, Zhu Lisha, người có điểm “gaokao” không cao, chia sẻ.

Đối với số lượng người nộp đơn ngày càng tăng trên khắp Trung Quốc, cả những sinh viên mới tốt nghiệp và người đã có sự nghiệp trung bình, hiện tượng này, được mệnh danh là “sự phân biệt đối xử cấp độ một” trên mạng xã hội. Tình trạng đó đang làm phức tạp thêm thị trường việc làm vốn đã đầy tính cạnh tranh.

Những người bị ảnh hưởng thường sử dụng một khẩu hiệu phổ biến để tóm tắt sự kỳ thị: “Ở các trường đại học danh tiếng nhất Trung Quốc, cử nhân là hạng nhất, thạc sĩ là hạng hai và tiến sĩ là hạng ba”.

Điều này ngụ ý rằng, sinh viên đại học từ các trường hàng đầu được coi là những tài năng của đất nước. Trong khi đó, những sinh viên hoàn thành chương trình sau đại học tại cùng trường nhưng có bằng đại học từ một tổ chức giáo dục ít danh tiếng hơn vẫn bị coi là thua kém.

Vấn đề này đã thu hút sự chú ý mới trong phiên họp thường niên gần đây của Quốc hội Trung Quốc. Tại đây, ông Pan Fusheng, học giả tại Học viện Kỹ thuật Trung Quốc, đã đưa ra đề xuất xóa bỏ “sự phân biệt đối xử về bằng cấp đầu tiên”.

Nhấn mạnh tác động của tình trạng này đối với tuyển sinh sau đại học, thị trường việc làm và bình đẳng xã hội, ông Pan kêu gọi đưa ra các quy định rõ ràng và một hệ thống đánh giá tài năng toàn diện hơn.

Ông cũng khuyến khích các cơ quan chính phủ, tổ chức công và công ty nhà nước đi đầu trong việc thực hiện những biện pháp tuyển dụng công bằng hơn.

Sáng kiến của ông đã gây ra cuộc tranh luận rộng rãi trên mạng xã hội. Trong đó, các hashtag (thẻ) có liên quan trên nền tảng mạng xã hội đã thu hút hơn 320 triệu lượt xem. Ý kiến giữa người dùng mạng xã hội và các nhà tuyển dụng hiện chia làm hai phe.

Một số người phản đối việc coi đó là sự phân biệt đối xử. Họ cho rằng, các ứng viên từ những trường đại học danh tiếng đã giành được vị trí của mình nhờ đạt thành tích tốt trong kỳ thi “gaokao”.

Tuy nhiên, những người khác cho rằng, xu hướng này là do sự cạnh tranh ngày càng tăng trên thị trường việc làm. Điều đó cho thấy, các công ty đặt ra tiêu chuẩn tuyển dụng cao do số lượng sinh viên tốt nghiệp và tiến vào thị trường việc làm quá đông.

Zhu Lisha thừa nhận điểm “gaokao” của cô rất khiêm tốn. Thay vì thi lại – con đường chung cho những ai muốn vào các trường đại học ưu tú của Trung Quốc, cô đăng ký vào chương trình giáo dục 3+1 chung giữa Trung Quốc và một trường đại học ở Anh.

Sau ba năm học ở Trung Quốc, cô lấy được bằng nghề, sau đó là một năm ở Anh để lấy bằng cử nhân và một năm nữa để lấy bằng thạc sĩ.

Cạnh tranh khốc liệt

Tại Trung Quốc, giáo dục đại học bao gồm bốn cấp độ: Trình độ dạy nghề, đại học, thạc sĩ và tiến sĩ. Mỗi bậc sẽ cấp bằng tốt nghiệp hoặc bằng cấp tương ứng. Việc tham gia vào các chương trình này thường tuân theo “gaokao”.

Trong đó, những học sinh đạt điểm cao nhất sẽ được nhận vào các chương trình cử nhân toàn thời gian tại trường đại học danh tiếng như Thanh Hoa hoặc Bắc Kinh. Những người có điểm thấp hơn có thể đăng ký vào các chương trình 3 năm tập trung vào nghề, được gọi là “zhuanke”.

Những sinh viên này sau đó có nhiều lựa chọn. Ví dụ, những người có bằng cấp “zhuanke” có thể theo đuổi chương trình hai năm để nâng cấp lên bằng cử nhân. Trong khi đó, sinh viên tốt nghiệp từ các trường đại học kém danh tiếng hơn có thể tiếp tục theo học chương trình thạc sĩ hoặc tiến sĩ.

Đây là một lựa chọn ngày càng phổ biến do sự cạnh tranh khốc liệt tại Trung Quốc. Tuy nhiên, bằng cấp nghề, chẳng hạn như Zhu sở hữu, hoặc bằng cử nhân từ các trường đại học không danh tiếng, từ lâu đã bị coi là thấp hơn so với bằng cấp từ các trường đại học danh tiếng. Mặc dù một số người đã cố gắng học cao hơn ở các trường đại học danh tiếng hơn, nhưng họ vẫn bị cho là có năng lực kém và học lực yếu hơn.

Zhu Lisha tốt nghiệp thạc sĩ nghệ thuật vào năm 2011. Điều này giúp cô có được việc làm tại hai công ty quốc tế nổi tiếng ở Trung Quốc trước khi chuyển sang một tập đoàn hàng đầu trong nước.

Khi tái gia nhập thị trường việc làm trong năm nay, Zhu Lisha cho biết, cô rất ngạc nhiên trước những yêu cầu nghiêm ngặt và chi tiết về trình độ học vấn mà các công ty yêu cầu.

Đối với những sinh viên mới tốt nghiệp, một số nhà tuyển dụng tìm kiếm ứng viên có cả bằng cử nhân và thạc sĩ từ các trường đại học thuộc Dự án 211 trở lên và bằng tiến sĩ từ các tổ chức thuộc Dự án 985 thậm chí còn chọn lọc hơn.

“Nếu những người có thành tích học tập khiêm tốn làm việc chăm chỉ để lấy bằng thạc sĩ hoặc tiến sĩ từ các trường đại học danh tiếng, đó không phải là dấu hiệu cho thấy sự cống hiến và nỗ lực cải thiện của họ sao? Tại sao một người nào đó lại bị sa thải chỉ dựa trên bằng cấp đầu tiên mà họ đạt được?”, Zhu Lisha chia sẻ.

Để giải quyết những lo ngại như vậy, Bộ Giáo dục Trung Quốc đã làm rõ vào năm 2021 rằng, khái niệm “bằng cấp đầu tiên” không tồn tại trong các chính sách giáo dục quốc gia hoặc văn bản hành chính.

Bộ giải thích khi trả lời câu hỏi của cư dân mạng: “Khi chúng tôi đề cập đến hồ sơ học vấn trong lĩnh vực quản lý, nó thường biểu thị bằng cấp học thuật cao nhất hoặc bằng cấp gần đây nhất của ai đó”.

Thực tế khắc nghiệt

Bất chấp những nỗ lực của chính phủ nhằm giải quyết vấn đề này, thị trường việc làm vẫn không thay đổi. Theo Li Tao, người tư vấn cho nhiều công ty Trung Quốc trong việc tuyển dụng nhân tài, việc ưu tiên sinh viên tốt nghiệp từ các trường đại học danh tiếng không nên bị coi là sự phân biệt đối xử.

Ông lập luận: “Tôi không coi đó là một hình thức phân biệt đối xử vì các ứng viên đã được nhận vào những trường đại học danh tiếng nhờ sự chăm chỉ của chính họ”. Ông nói thêm rằng, điểm “gaokao” giúp đánh giá trí tuệ và khả năng giải quyết vấn đề của ứng viên.

Tuy nhiên, Xu Yajuan, người có hơn 15 năm kinh nghiệm nhân sự trong lĩnh vực phát triển phần mềm của Vũ Hán chỉ ra rằng, tình trạng kỳ thị ngày càng tăng một phần được thúc đẩy bởi sự cạnh tranh việc làm ngày càng gia tăng và số lượng lớn sinh viên tốt nghiệp đại học. “Các công ty nâng cao tiêu chuẩn tuyển dụng của họ không phải do yêu cầu của các vị trí mà vì số lượng ứng viên quá lớn”, bà nhận định.

Bà Xu Yajuan cho biết: “Với lượng lớn ứng viên đến từ những tổ chức ưu tú, các công ty thường bỏ qua những người có bằng cấp từ trường đại học kém danh tiếng hơn để hợp lý hóa quy trình tuyển dụng và nâng cao hiệu quả”.

Đồng tình với quan điểm này, một người tìm việc tên là Gao chia sẻ: “Các cuộc phỏng vấn của tôi thường đi đến giai đoạn đàm phán lương cuối cùng. Song, cuộc phỏng vấn thường bị dừng đột ngột khi các nhà tuyển dụng nhận thấy bằng cấp đầu tiên của tôi là từ trường nghề”.

Cũng theo bà Xu Yajuan, một số công ty thậm chí còn áp dụng hệ thống tuyển dụng dựa trên AI để lọc ứng viên bằng cách sử dụng các từ khóa cụ thể. Điều đó có nghĩa là nhiều hồ sơ thậm chí có thể không bao giờ được các chuyên gia nhân sự xem xét. Những hành động như vậy là không công bằng. “Thực tế rất khắc nghiệt. Hiện tại, đó là thị trường của nhà tuyển dụng”, chuyên gia này nói.

Chu Zhaohui, nhà nghiên cứu tại Học viện Khoa học Giáo dục Quốc gia Trung Quốc, chỉ ra “sự quản lý từ bên ngoài” là yếu tố chính đằng sau xu hướng này. Trong đó quy trình tuyển dụng được giám sát bởi các nhân viên hành chính thay vì những người có hiểu biết sâu sắc về công việc.

Nhà nghiên cứu Chu nhấn mạnh, để giải quyết vấn đề này đòi hỏi phải chuyển từ chuẩn mực hành chính sang chuyên môn trong tuyển dụng. “Điều này có nghĩa là cần một hệ thống đánh giá tài năng đa dạng hơn”, ông cho biết.

Theo Vân Huyền